Koloman Novak : Luminokinetika

Luminokinetika/Koloman Novak
Eseji o Kolomanu Novaku/Miško Šuvaković; [prevod na engleski Branka Nikolić]. - Novi Sad: Prometej, 1999. (Biblioteka Projektart)
Meki uvez
Rabljena, očuvana knjiga

Treba na samom početku naglasiti da je Luminokinetika Kolomana Novaka jedinstvena knjiga od neprocenjive vrednosti za istoriju umetnosti u Srbiji dvadesetog veka.
Jedan od razloga je činjenica da je Novak jedini umjetnik koji se u Srbiji dosljedno posvetio luminokinetici tijekom pet decenija, od kraja pedesetih do danas, a posebno bitan razlog su izvanrednih četrnaest tekstova profesora Ješe Denegrija pisanih od 1959. do 1997. i uvodni esej profesora Miška. Šuvakovića.

Luminokinetika čini osvrt na njegovo cjelokupno stvaralaštvo i nezamenljiv je izvor informacija za razumijevanje kako umjetničkih stremljenja i motivacije tako i njegove pozicije u Srpskoj umjetnosti dvadesetog stoljeća .

Luminokinetika na kojoj je Novak radio dvije godine njegov je u potpunosti uspio pokušaj da dosljedno i kronološki objasni svoj umjetnički rad, istraživačke metode, procese i eksperimente, probleme i zadatke koje je sebi postavljao i rješenja koja su iz toga proizašla. Zanimljiv podatak je i to da je Novak za dizajn mnografije te godine dobio i nagradu za dizajn na beogradskom sajmu knjiga.

Koloman Novak rođen je 1933. u Sloveniji, a 1959. završio je slikarstvo na Akademiji primijenjenih umjetnosti u Beogradu, te je od kraja pedesetih pa sve do današnjih dana, posljednjih pedeset godina, kao jedan od pionira na našem podneblju, kontinuirano stvarao i istraživao u oblastima tehnoumetnosti i tehnoestetike ili preciznije rečeno luminokinetike. Osim na dvadesetak samostalnih izložbi u zemlji i inozemstvu, izlagao je i na više od trideset grupnih izložbi od kojih je većina održana u inozemstvu, a nekoliko najzanimljivijih i najznačajnijih bile su Nove tendencije u Zagrebu 1965. 1969. i 1973. i Kinetika u Beču 1967. , na kojoj su kao što navodi Ješa Denegri: „... sva ključna imena svjetske kinetičke umjetnosti, od povijesnog pionira kao što je Duchamp (sa Rotoreljefima), klasika kao što su Albers, Herbin, Kassak, Vasarely, Schoeffer, Lohse,
Do izlaska iz štampe ove monografije o Novaku je napisano više od pedeset tekstova i oni su navedeni u bibliografiji, ali pošto je knjiga objavljena prije desetak godina zanimljivo je napomenuti još par knjiga u kojima se pominje i Koloman Novak. Knjigu izašlu iz štampe 2011. godine A Little-Known Story about a Movement, a Magazine, and the Computer's Arival in Art: New Tendencies and Bit International, 1961 – 1973 , urednik je Margrit Rosen, zatim Istorija umetnosti u Srbiji XX veka, prvi tom Radikalne umjetničke prakse , izdavač je Orion Art iz Beograda 2010, urednik Miško Šuvaković , kao i Pojmovnik moderne i postmoderne likovne umetnosti posle 1950 , izdavač je Prometej, Novi Sad 1999, autor Miško Šuvaković .

Strukturu monografije Luminokinetika čine tri poglavlja, ali dok su prva dva pisana namjenski i planirano za monografiju i prevedena na engleski jezik, posljednje poglavlje Tekstovi za Kolomana Novaka 1959 – 1997. je kratki pregled na dvadeset pet stranica četrnaest tekstova autora Ješe Denegrija napisanih u vrijeme aktualnih događaja koji iscrpno i sažeto navode sve bitne odrednice za sticanje cjelokupne slike i razumijevanje Novokovog stvaralaštva u datom trenutku.

Uvodno poglavlje Eseji o Kolomanu Novaku autora Miška Šuvakovića bitno je za pozicioniranje Novakovog stvaralaštva u širem kontekstu savremene umetnosti u odnosu na aktuelne tendencije u Srbiji iu zapadnoj umetnosti u drugoj polovini 20. veka.
U prvom od šest eseja Pristupni diskurs Šuvaković definira dva referentna kriterija na temelju kojih opisuje, tumači i interpretira Novakovo djelo.
U drugom eseju Tehnoestetika postupno i precizno definirajući pojmove tehnoestetike, plastične informacije, jednostavnog i čistog formiranja, traganja, te Novakovu sintagmu “fascinacija izuzetne vrste” i ukazujući na različita izvođenja pojmova tehnoestetike (u odnosu na avangardu, neoavangardu i postmodernu) i na različite ontološke. pristupa, Šuvaković pozicionira Novakov rad u teorijskom kontekstu, odnosno u kontekstu tehnoestetike kojoj njegov rad prevashodo pripada.
Treći esej Neokonstruktivizam definira i pozicionira pojam neokonstruktivizma u teorijskom smislu, navodeći bitne tendencije u njegovim okvirima. U iscrpnom osvrtu na istorijska kretanja u okviru konstruktivizma i neokonstruktivizma na svetskoj sceni, napominje i veoma retke primere konstruktivizma u srpskoj umetnosti između dva svetska rata i posle Drugog svetskog rata, navodeći da svega: “Nekoliko beogradskih autora je razradilo neokonstruktivističke zamisli ... Koloman Novak (od 1960. do danas), Zoran Radović (između 1966. i 1971) ... i Petar Milojević (kasne šezdesete). Koloman je do kinetičkih i lumino radova došao individualnim istraživanjima i imanentnom autokritikom i razvojem racionalnog istraživanja unutar same umjetnosti, prije svega slikarstva.”
U četvrtom eseju Kinetička i lumino umetnost iu petom Optičke i luminokinetičke realizacije Šuvaković definirajući pojmove kinetičke i lumino umetnosti zapravo definira projekte, istraživanja i realizacije Kolomana Novaka, da bi u zaključnom izlaganju naglasio: ”Novakovi alegoriziraju na fascinantan način pomak , preobražaj i premeštanje ontoloških radova. umetnosti i kulture tokom poslednje tri decenije.”

Drugo poglavlje monografije Luminokinetika pod naslovom Projekti i realizacije 1959/1997 autora Kolomana Novaka obuhvaća sto stranica.
Na samom početku poglavlja pregledan je sadržaj pod naslovom Tipologija radova u kome su radovi podijeljeni u pet grupa: višedimenzionalne slike, mobili, luminokinetički objekti, luminokinetički ambijenti i instrumenti interakcije i sinteze, iz čega se lako može sagledati cjelokupan opseg djelovanja autora i može se lako pronaći odre đ ene radove na određenim stranicama knjige.
Sledi kronološki redosled radova sačinjen od ilustracija, skica, fotografija i rekonstrukcija uz prateća objašnjenja i sustavno navođenje zadataka, tokova i rezultata eksperimenata i istraživanja.
Novak koncizno, jednostavno i jasno prolazi kroz sve faze svog rada pri tom ni u jednom trenutku ne odstupajući od racionalnog, čistog znanstvenog pristupa materiji. Takav je pristup zapravo karakterističan za cijeli njegov opus, jer od samog početka krajem pedesetih Novak svoju umjetnost dosljedno gradi na taj način.
Za ilustraciju strukturiranja knjige može se podjednako uzeti bilo koji segment, ali zbog povijesnog značaja (učešće na međunarodnoj izložbi Kinetika u Beču 1968. koja je dokumentirana na strani 91) posebno je zanimljiva Rekonstrukcija mobila C iz 1964 (86) u kojoj Novak navodi Dopunski zadatak , Tok istraživanja i Rezultat: “Ovom rekonstrukcijom proširen je interaktivni program za neograničene teroretske mogućnosti iznalaženja STARTNIH POZICIJA” Sledi četrdeset fotografija koje ilustruju samo neke moguće početne pozicije, a nastale su na temelju naknadne rekonstrukcije objekta. Treba napomenuti da je Mobil (1964) (63) prvi tekst o tom objektu iscrpno ilustrovan sa dodatnih četrdeset fotografija koje između ostalog ilustruju i konstrukciju samog objekta i njegove unutrašnje mehanizme ujedno time demistifikujući principe funkcioniranja.
Na samom kraju poglavlja Projekti i realizacije 1959/1997 je intervju s Kolomanom Novakom (Ješa Denegri) (145) zabilježen u katalogu izložbe u Salonu Muzeja savremene umjetnosti u Beogradu, decembar 1976 – januar 1977.

Treće poglavlje profesora Ješe Denegrija Tekstovi za Kolomana Novaka 1959.-1997. sačinjeno je od lucidnih tekstova koji prate Novakov rad neposredno iu toku nastajanja i koji zahvaljujući Denegrijevom izvanrednom poznavanju i sagledavanju tokova savremene umjetnosti kod nas iu svijetu, uočavaju, prepoznaju i objašnjavaju Novakovo prisustvo i sudjelovanje na umjetničkoj sceni.
U tekstu za časopis Sinteza 3, Ljubljana decembar 1965. (106) Denegri zapaža: “...u sadašnjoj beogradskoj umjetničkoj klimi u kojoj dominiraju različiti vidovi tradicionalnih pristupa Novakova pojava je od izuzetnog značaja.” (151)
U sljedećem tekstu za časopis Umetnost 5, Beograd, siječanj – mart 1966. (105) primećuje: “...napori koje ovaj plastičar ulaže, kao i rezultati koje u svojoj praksi ostvaruju vrlo su ozbiljne i vredne maksimalne pažnje.” (151)
Već u sljedećem tekstu u časopisu Umetnost 12, Beograd, listopad – prosinac 1967. (33) naglašava: “U sredini u kojoj djeluje izoliran i neprihvaćen, Novak ipak u njoj danas predstavlja, izvan svake sumnje, jedan od retkih zaista vitalnih punktova savremene plastike. osjetljivosti. Zato koristim ovu priliku da izrazim svoje divljenje prema stavu Galerije suvremene umjetnosti koja je svojim velikim autoritetom, u vidu otkupne nagrade, stimulirala usamljenički i predani napor ovog vrijednog istraživača.” (153)
Kao zaključak može se navesti da je za svakoga tko namjerava ili želi dalje proučavati, analizirati, objašnjavati, interpretirati ili reinterpretirati Novakov rad kao i za one koji žele iznova pokrenuti ili proširiti problematiku kojom se Novak bavio Luminokinetikom nezaobilazno i ​​nezamenljivo polazište.